Na Facebook stranici Forum Antiglobalista 31. jula 2025. godine podijeljena je objava (arhivirano) kojom se tvrdi da je ugljen-dioksid (CO₂) „osnova života“ i da njegova povećana koncentracija u atmosferi može imati samo pozitivne efekte, poput rasta biljaka. Autor objave se poziva na Patrika Mura (Patrick Moore), kojeg predstavlja kao „suosnivača Greenpeace-a“, te prenosi niz njegovih izjava sa platforme Prager University.
Prema međuvladinom panelu za klimatske promene IPCC, emisije CO2 iz fosilnih goriva koje čini 85% naše potrošnje energije moraju biti svedeni na nulu do 2100.godine. Ako se ne sačuvamo od samih sebe, pečeni smo! To je tvrdnja.
Evo ipak šta je čudno. Sav život je zasnovan na ugljeniku a ugljenik za sav taj život potiče od ugljen-dioksida u atmosferi. Sav ugljenik u fosilnim gorivima koje danas sagorevamo za energiju nekada je bio u atmosferi kao ugljen-dioksid pre nego što su ga potrošili planktoni u moru i biljke na kopnu. Ugalj, nafta i prirodni gas su ostaci planktona i biljaka koji su transformisani toplotom i pritiskom duboko u zemljinoj kori. Drugim rečima fosilna goriva su 100% organska i proizvedena su solarnom energijom. Zvuči pozitivno zeleno.
Da u zemljnoj atmosferi nije bilo ugljen dioksida Zemlja bi bila mrtva planeta. Tačka!
Pričamo o katastrofalnim klimatskim promenama? Oduzmite CO2 i imaćete ih! Pa ipak američka agencija za zaštitu životne sredine smatra da je ovaj suštinski sastojak za život – Zagađivač! Kako nešto što omogućava život može biti loše?
Patrik Mur (Patrick Moore) suosnivač Grinpisa (Greenpeace) sa Prager Univerziteta (Prager University)
Ovakve tvrdnje nisu nove – iste ili vrlo slične cirkulišu na društvenim mrežama godinama. Kolege sa portala Raskrinkavanje.ba objašnjavaju da je najranija objava videa (arhivirano), koji potiče iz 2015. godine i koji je zapravo osnova za ove tvrdnje, koju su pronašli podijeljena još 18. maja 2022. godine na jednom Facebook profilu (arhivirano).
Već na ‘prvu loptu’ je jasno da se radi o manipulativnom prikazu naučnih činjenica, koji se temelji na poluistinama, izostavljanju ključnog konteksta i svjesnom ignorisanju uticaja fosilnih goriva na klimu.
Ko je Patrik Mur i zašto je njegov kredibilitet sporan?
Patrik Mur (arhivirano) je bivši član Greenpeace-a, ali nije suosnivač organizacije, iako se često tako predstavlja. Greenpeace se još 2010. godine javno ogradio od njegovog djelovanja (arhivirano), navodeći da Mur zloupotrebljava svoje nekadašnje članstvo kako bi dao privid kredibiliteta stavovima koji idu u korist industriji fosilnih goriva i sječe šuma.
Već decenijama Mur radi kao konsultant za kompanije iz nuklearne industrije, rudarenja uglja i drvne industrije, te lobira za njihove interese. Osnivač je firme Greenspirit Strategies (arhivirano), koja pruža PR usluge rudarskim, poljoprivrednim, biotehnološkim, farmaceutskim i energetskim korporacijama širom svijeta.
Mur je poznat i po kontroverznim javnim nastupima, poput onog 2015. godine u emisiji francuskog Canal+, kada je tvrdio da je pesticid Roundup „toliko bezbjedan da bi se mogao piti“. Kada mu je voditeljka ponudila čašu s tim pesticidom, odbio je uz riječi da „nije glup“.
Šta je zapravo Prager University?
Tvrdnje koje Mur iznosi u videu potekle su sa Prager University (arhivirano) – platforme koja nije univerzitet, već američka konzervativna fondacija osnovana 2009. godine. Njihovi sadržaji često šire dezinformacije, istorijski revizionizam i stavove protiv klimatskih politika.
Prema pisanju (arhivirano) The Guardiana iz 2023, Prager University finansiraju milijarderi Dan i Faris Vilks, koji su se obogatili u naftnoj industriji i uložili oko osam miliona dolara u ovu platformu tokom deset godina. Njihove donacije pratile su kampanje minimiziranja uticaja fosilnih goriva i negiranja klimatskih promjena.
Drugim riječima, radi se o video-materijalu u kojem PR lobista za fosilnu industriju širi poruke preko platforme koju finansiraju lideri naftnog biznisa.
Činjenice o CO₂: potreban za život, ali štetan u prevelikoj koncentraciji
Ugljen-dioksid (arhivirano) je prirodni gas, bez boje, mirisa i ukusa, koji je ključan za fotosintezu i održavanje života na Zemlji. Bez CO₂ i efekta staklene bašte, prosječna temperatura na Zemlji bila bi oko -18 °C.
Problem nije u samom postojanju CO₂, već u njegovom naglom porastu (arhivirano) od industrijske revolucije do danas, prvenstveno zbog sagorijevanja uglja, nafte i gasa. Fosilna goriva sadrže ugljenik akumuliran milionima godina, a ljudska industrija ga je u svega dva vijeka vratila u atmosferu, dramatično narušavajući prirodnu ravnotežu.
Taj višak CO₂ pojačava efekat staklene bašte, što uzrokuje globalno zagrijavanje i niz negativnih posljedica: topljenje glečera, rast nivoa mora, ekstremne vremenske nepogode, suše, poplave i poremećaje ekosistema.
Da li je „ozelenjavanje“ planeta dokaz da je CO₂ koristan?
Mur i slični izvori tvrde da povećane koncentracije CO₂ ubrzavaju rast biljaka. To je djelimično tačno, ali potpuno zanemaruje širi kontekst.
Iako staklenici zaista koriste dodatni CO₂ za stimulaciju rasta, to se dešava u kontrolisanim uslovima (arhivirano) – uz dovoljno vode i hranjivih materija. U prirodi (arhivirano), klimatske promjene izazvane viškom CO₂ istovremeno uzrokuju suše, toplotne talase i degradaciju tla, što poništava potencijalne koristi od „bržeg rasta“.
NASA-ina istraživanja (arhivirano) pokazala su da je efekat „ozelenjavanja“ već dostigao svoj maksimum i da klimatski stresori sada počinju smanjivati globalnu produktivnost biljaka.
Manipulacija „kambrijskom eksplozijom“
Mur često navodi da su nivoi CO₂ prije 500 miliona godina bili i do deset puta veći nego danas. To je tačno (arhivirano), ali potpuno irelevantno za savremene klimatske uslove.
U to vrijeme ljudi nisu postojali, a klima je bila oblikovana geološkim procesima, ne pogodna za današnje ekosisteme i poljoprivredu. Trenutni nivo CO₂ od preko 420 ppm je najviši u posljednjih 800.000 godina (arhivirano), a brzina porasta bez presedana u cijeloj istoriji ljudske civilizacije.
Naučni konsenzus: skoro 99% klimatologa potvrđuje ljudski uticaj
Prema istraživanju iz 2021. godine (arhivirano), gotovo 99% klimatologa zaključuje da je globalno zagrijavanje posljedica ljudskih aktivnosti, prvenstveno sagorijevanja fosilnih goriva.
Dakle, iako je CO₂ neophodan za život, prekomjerna koncentracija destabilizuje klimu i ugrožava ekosisteme, poljoprivredu i ljudsko zdravlje. Poređenje s „potrebnošću“ CO₂ podsjeća na logičku grešku: i voda je neophodna za život, ali poplava može uništiti grad.
Tvrdnje Foruma Antiglobalista o „korisnosti“ emisija CO₂ i bezopasnosti njihovog porasta su manipulativne i netačne. One potiču iz propagandnog videa Prager University, čiji autori i finansijeri imaju direktne interese u industriji fosilnih goriva. Naučni dokazi jasno pokazuju da današnji nivo CO₂, i brzina kojom raste, imaju ozbiljne i dalekosežne posljedice po klimu.
Iako CO₂ jeste „osnova života“, upravo njegov višak sada predstavlja glavni pokretač klimatskih promjena koje ugrožavaju budućnost tog istog života.
Ove objave dobijaju ocjene – pseudonauka i manipulisanje činjenicama.
Ocjenu “Pseudonauka” dobija medijski izvještaj koji pokušava da određena mišljenja, stavove, vrijednosti ili nalaze dobijene nenaučnim metodom, predstavi kao naučna otkrića ili činjenice. U ovakvim izvještajima često se pogrešno ili manipulativno interpretiraju postojeća naučna istraživanja, ili se poziva na istraživanja koja nisu u skladu sa naučnom provjerom i utvrđivanjem činjenica.
Ocjenu “Manipulisanje činjenicama” dobija medijski izvještaj koji koristi poznate i tačne činjenice, ali ih interpretira na obmanjujući način. Ovi izvještaji uglavnom koriste tačne informacije za izvođenje netačnih zaključaka ili tvrdnji, čime usmjeravaju zaključke konzumenata medijskog sadržaja u pogrešnom smjeru u odnosu na stvarno značenje predstavljenih činjenica.