Neobični pejzaži, sumnjivo glatki prelazi i dramatična muzička podloga izazivaju lavinu komentara — od oduševljenja, do paranoičnih tvrdnji da se “nešto veliko krije od čovječanstva”.
Antarktik je, po ko zna koji put, uvučen u narativ teorija zavjere, predstavljen kao granica stvarnosti, a ne kao kontinent koji već decenijama proučavaju stotine naučnika. Ova obmanjujuća objava (arhivirano) nije novost — i ranije smo raskrinkavali slične dezinformacije (1, 2, 3) koje zloupotrebljavaju fascinaciju Antarktikom kako bi potpirile sumnju, misterioznost i nepovjerenje prema nauci.
Snimak koji vara oko, ali ne i razum
Na prvi pogled, video izgleda impresivno – sivi ledeni krajolici, pa onda nagli prelaz ka planinama i bajkovitim građevinama, koje navodno niko nikada nije vidio. Kamera podrhtava kao da je snimano u stvarnom letu, a kadar lebdi iznad fantastičnih pejzaža — gotovo kao iz Tolkinove mašte.
Međutim, kad se pažljivije pogleda, cijela konstrukcija se ruši kao kula od karata.
Koristeći online alatku za detekciju vještački generisanog sadržaja, dobili smo procjenu da je čak 89,4% ovog videa generisano uz pomoć AI tehnologije. To znači da je više od polovine kadrova u videu kreirano digitalno, a ne zabilježeno stvarnom kamerom. U prilog tome govore i brojni vizuelni tragovi: neprirodni prelazi u teksturama, nelogična raspodjela svjetla i sjena, kao i greške u perspektivi koje nijedna realna optika ne bi proizvela. Sve to zajedno upućuje na ono što već na prvi pogled djeluje očigledno — riječ je o pažljivo stilizovanoj montaži, a ne o autentičnom snimku iznad Antarktika.
Mit o “ledenom zidu” — stara fantazija sa novim licem
Ideja da Zemlja nije sfera, već ravna ploča okružena “ledenim zidom” potiče iz davno napuštenih teorija koje su odavno izgubile bitku s naukom. Pa ipak, zahvaljujući digitalnim platformama, teorije zavjere doživljavaju svoj procvat. Antarktik, kao najslabije naseljeni kontinent, često biva predmet mistifikacije: “zabranjeni pristup”, “skrivene ekspedicije”, “zid koji niko ne može preći”.
Iako zvuči kao uvod u naučnofantastični roman, stvarnost je daleko prizemnija.
Antarktik jeste kontinent — ogroman, zamrznut i negostoljubiv, ali nikako nije “rub svijeta”. Naučne ekspedicije ga redovno istražuju, a satelitski snimci visoke rezolucije iz NASA-inih i ESA-inh (Evropske svemirske agencije) programa dostupne su svima — dovoljno je da posjetite stranice poput NASA Worldview ili Copernicus programa. Tamo nema ničega “iza zida”, osim beskonačnih slojeva leda i naučnih baza u kojima timovi istražuju klimatske promjene.
Živimo doba digitalnog senzacionalizma, a montaže poput ove funkcionišu kao mamci za klikove. Njihova svrha nije da informišu, nego da zbune, šokiraju i — što je najvažnije — monetizuju pažnju. Što je sadržaj neobičniji, to su veće šanse da će se viralno širiti.
Dakle, video o “zaboravljenom svijetu” iza “ledenog zida” ne prikazuje stvarnost. On prikazuje — koliko god to vješto bilo urađeno — fikciju zamaskiranu u autentičnost. I dok su teorije zavjere možda zabavne u nekoj vrsti digitalne fantastike, njihov ulazak u sferu “istine” nosi opasnost: udaljava nas od nauke, od činjenica i od racionalnog promišljanja svijeta oko nas.
Ova objava dobija ocjenu – lažna vijest i teorija zavjere.
Ocjenu “Teorija zavjere” dobija medijski izvještaj koji daje neistinit ili neprovjerljiv opis neke pojave, događaja ili osobe, predstavljajući ih kao dio ili rezultat skrivenog plana (“zavjere”). Za ovakve sadržaje karakteristično je da iznose niz tvrdnji, predstavljenih kao činjenice, između kojih se utvrđuju uzročno-posljedične veze, bez nuđenja bilo kakvih kredibilnih dokaza.
Ocjenu “Lažna vijest” dobija originalni medijski izvještaj (u potpunosti proizveden od strane medija koji ga je objavio) koji u sebi sadrži činjenično pogrešne tvrdnje ili informacije. Za sadržaje koji se ocjenjuju kao lažne vijesti može se pouzdano utvrditi da su kreirani i diseminirani sa namjerom da dezinformišu javnost, to jest da tvrdnju koja je u potpunosti lažna predstave kao činjenicu.